1. Vùng đất
Huyện U Minh được hình thành trên vùng đất U Minh Hạ, nằm dọc theo tuyến sông Cái Tàu, chạy xuyên qua xóm Cái Tàu - Lâm An và Biện Nhị đến Tiểu Dừa (giáp xã Vân Khánh, huyện An Minh, Tỉnh Kiên Giang). Sông Cái Tàu bắt nguồn từ vùng trũng của Rừng U Minh Hạ có hình cánh cung, ngọn trổ ra biển Tây, còn Vàm Sông tiếp giáp hữu ngạn sông Ông Đốc, đổ nước vào sông này ra biển. Sông Cái Tàu với hệ thống kênh rạch xuyên sâu vào rừng tràm, xẻ thẳng vào ruột rừng chia U Minh Hạ ra từng ô với nhiều tên gọi khác nhau bám chặt vào rừng tràm rộng lớn và hùng vĩ.
Rừng U Minh còn là vùng đất nguyên thuỷ của các loài bò sát, kỳ đà, tắc kè, rùa, cần đước, trúc, trăn, rắn... dưới nước còn có cá sấu, cá bông, cá lóc, cá dày... có nơi đất trũng sâu thành bàu cá, bàu sấu sầm uất... Trên ngọt rừng, sân chim có nhiều loài chim muôn sắc, muôn màu. Động vật lớn như: Cọp, nai, khỉ, heo rừng, lọ nồi, bạc má, chồn... Vùng đất trũng U Minh cũng có những đám cây mốp, bời lời, mật cật, cây mua, bồn bồn, choại, dớn chen chúc nhau sinh sôi nãy nở thành quần thể sinh vật phong phú và đa dạng. Dưới sông có những đám dừa nước dầy đặc che khuất ánh sáng không thể soi thấu mặt đất mà cư dân ngày xưa gọi là đám lá "tối trời" chính những đám lá "tối trời" này cùng với rừng tràm và nhiều loài cây rừng khác hợp thành một địa hình du kích chiến tranh cho cơ quan, công xưởng, nhà in và bộ đội ta hành quân, trú ẩn, phục kích đánh địch...
Trãi qua hai cuộc kháng chiến chống thực dân pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, vùng đất U Minh từng là nơi căn cứ địa cách mạng, góp phần quan trọng trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước. Năm 1975 miền Nam hoàn toàn giải phóng, thống nhất đất nước, sau 30 năm kháng chiến, U Minh bị tàn phá bởi bom đạn, chất độc hoá học và những hậu quả do chiến tranh để lại, nhiều khó khăn, thách thức cũng không kém phần "ác liệt" như trong chiến tranh. Với truyền thống tin tưởng sự lãnh đạo của Đảng và sự đoàn kết nhất trí tự lực tự cường Đảng bộ và nhân dân U Minh từng bước tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, kiên trì xây dựng lại quê hương U Minh theo con đường xã hội chủ nghĩa.
2. Con người
Hơn 300 năm trở về trước, vùng rừng hoang cỏ dại này chưa có dấu chân người, dần dần về sau các tộc người Việt từ nhiều nơi tha phương với nguyên nhân khác nhau đến đây sinh cơ lập nghiệp, đến U Minh dựa vào thiên nhiên trù phú để sống; một số người tìm nơi hẻo lánh mai danh, ẩn tích; nhưng cũng có một số người lấy đất U Minh để mưu cầu việc lớn...
Nối tiếp lưu dân người Việt thì có một số bộ phận người Hoa bỏ xứ ra đi (Nhà Minh - Trung Quốc) theo Mạc Cửu. Trong dòng lưu dân thì còn có tộc người Khmer cũng bị hiểm họa nội chiến (nước Chân Lạp) trôi dạt đến U Minh.
Tất cả những người tha phương ấy gặp nhau cùng cảnh ngộ, nên họ dể thông cảm nhau bằng tình thương người xa xứ, hợp nhau chống chọi thiên nhiên, thú dữ và chống áp bức bất công, cùng dừng chân nơi U Minh khai hoang, mở đất, hình thành chòm xóm. Ban đầu người rất thưa thớt, đi khoảng 3 tới 5 cây số mới tìm thấy một xóm vài ba nóc nhà. Việc đi lại rất khó khăn, đường bộ thì chưa có, đi lại phải càn lên cỏ, sậy, đế... để tạo thành đường mòn mà đi, nhưng đất sình lầy, rắn độc và thú dữ không thể đi xa được. Còn đi đường thuỷ thì hầu như ít nhà có xuồng ghe, do vậy việc giao lưu rất hạn chế. Quần thể "nhiều sắc tộc" lúc ban đầu tạo thành vài xóm nhỏ ít nhà đến nhiều nhà, rồi ra đời nhiều xóm, ấp.